Waarom overheden verplicht duurzaam zouden moeten aanbesteden
15 januari 2025
Het Europees aanbestedingsrecht, dat bepaalt hoe overheden miljarden aan belastinggeld uitgeven, vormt momenteel een obstakel voor de groene transitie. Dit stelde Willem Janssen, bijzonder hoogleraar aanbestedingsrecht, tijdens zijn oratie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij pleit voor een fundamentele hervorming van de regels, waarbij overheden gedwongen worden een deel van hun budget duurzaam te besteden.
Huidige regels remmen duurzame innovatie
Het huidige aanbestedingsrecht, ontstaan in de jaren zeventig, is gericht op marktintegratie en gelijke kansen voor bedrijven binnen Europa. Hoewel duurzaamheid steeds meer aandacht krijgt, zijn die overwegingen nog steeds ondergeschikt aan de rechten van bedrijven. Janssen legt uit hoe deze regels duurzame initiatieven beperken. Een gemeente die bijvoorbeeld een lokale aannemer wil inzetten om CO2-uitstoot te verminderen, mag dat niet doen vanwege de regels tegen discriminatie op locatie. Dit leidt vaak tot juridische conflicten en maakt overheden terughoudend in het stellen van duurzame eisen.
De kracht van aanbestedingen als motor van verandering
Janssen benadrukt dat de manier waarop belastinggeld wordt besteed, grote invloed heeft op onze leefomgeving. “Aanbestedingen bepalen of gebouwen worden gemaakt van gerecycled materiaal, of bussen elektrisch rijden en of speeltuinen groen worden aangelegd,” aldus Janssen. Hij pleit daarom voor strengere duurzaamheidseisen, zoals het verplicht uitgeven van een percentage van het budget aan duurzame projecten en het vaststellen van wat precies als duurzaam wordt beschouwd. Dit zou overheden niet alleen richting verduurzaming sturen, maar ook bedrijven stimuleren om duurzaam te opereren.
De uitdaging van minder concurrentie
Een veelgehoord bezwaar tegen strengere eisen is dat het de concurrentie kan verminderen. Janssen erkent dat dit op korte termijn mogelijk is, maar ziet op lange termijn voordelen: “Als bedrijven weten dat ze alleen in aanmerking komen voor overheidsopdrachten wanneer ze duurzaam werken, zullen ze zich aanpassen. Dit versterkt de markt als geheel.” Hij noemt het essentieel om bedrijven minder juridische mogelijkheden te geven om duurzame criteria aan te vechten, zodat overheden meer ruimte krijgen om ambitieuzere doelen te stellen.
Een veranderende kijk op aanbestedingsrecht
De afgelopen decennia is het denken over duurzaamheid binnen de juridische wereld sterk veranderd. Janssen herinnert zich dat duurzaamheid tijdens zijn rechtenstudie nauwelijks een rol speelde, terwijl het nu een speerpunt is voor veel juristen en studenten. De nieuwe generatie advocaten dwingt volgens hem een verschuiving af naar een meer maatschappelijke benadering van recht. Zelf pleit hij voor een fundamentele herziening van het aanbestedingsrecht, inclusief uitzonderingen voor duurzaamheid, vergelijkbaar met die voor nationale veiligheid.
Inspiratie uit LEGO
Janssen vergelijkt zijn aanpak met zijn LEGO-hobby: regels en systemen kunnen uit elkaar gehaald en opnieuw opgebouwd worden, net zoals hij dat doet bij zijn bouwprojecten. Lachend vertelt hij over het Leeuwenridderkasteel dat hij momenteel bouwt, terwijl hij ook nadenkt over de duurzaamheidsvraagstukken rondom het plastic van LEGO. “We moeten creatiever omgaan met de structuren die we nu kennen,” aldus Janssen, die optimistisch is over de mogelijkheden om duurzaamheid centraal te stellen in aanbestedingen.
Bron: nrc.nl