Culturele grandeur of stille macht? Hoe Droom en Daad Rotterdam vormgeeft

Een privé-vastgoedtocht door de havenstad

Met een bootje langs de kades van Rotterdam varen en bij elk pand kunnen zeggen: “van ons” – dat is hoe Wim Pijbes, oud-directeur van het Rijksmuseum en nu voorman van stichting Droom en Daad, zijn culturele missie voor zich ziet. De stichting, gefinancierd door de puissant rijke familie Van der Vorm, bezit inmiddels een flink stuk Rotterdams vastgoed, omgetoverd tot musea, paviljoens en andere culturele hotspots.

De lijst groeit gestaag: van het Fenix Museum en Parkpaviljoen tot het Veerhuis, Tramhuis en binnenkort een Danshuis in de voormalige Provimi-fabriek. Aan ambitie geen gebrek. Maar de manier waarop het vastgoed wordt verworven – vaak zonder openbare verkoopprocedure en tegen relatief lage prijzen – roept bij sommigen vragen op.

Van Rijksmuseum naar filantropisch vastgoedontwikkelaar

Sinds 2017 leidt Pijbes de stichting, met een bijna ongelimiteerd budget dat via Luxemburg naar Nederland stroomt. Droom en Daad investeert fors in panden die vaak in slechte staat verkeren, maar met visie én geld worden herontwikkeld tot culturele parels. Volgens Pijbes gaat het vooral om ‘stenen’, waar ideeën vanzelf bij ontstaan.

Opvallend is dat aankopen vaak buiten de markt om plaatsvinden. Gemeentelijke monumenten zoals de Fenix II-loods en het Parkpaviljoen wisselden voor symbolische bedragen van eigenaar. Formele aanbestedingen bleven uit, maar volgens de gemeente mag dat – mits het college toestemming geeft.

Grote schenkingen en stille voorwaarden

De stichting is gul. In 2024 alleen al doneerde Droom en Daad ruim 26 miljoen euro aan culturele instellingen, met uitschieters zoals 80 miljoen voor Museum Boijmans Van Beuningen. Maar bij zulke bedragen hoort ook regie. In sommige gevallen zijn de giften gekoppeld aan voorwaarden, zoals bouwdeadlines.

Pijbes beslist vrijwel alleen over de bestedingen, zonder commissies of adviseurs. Zijn netwerk reikt ver – van kunstenaars tot politici – en zijn persoonlijke voorkeur bepaalt grotendeels wie steun ontvangt.

Gemeente: enthousiast maar ondoorzichtig

De gemeente Rotterdam prijst zich gelukkig met zoveel ‘culturele daadkracht’. Toch groeit het ongemak bij sommige raadsleden en instellingen. Er is kritiek op het gebrek aan transparantie, de beperkte democratische controle en de ondoorzichtige stuurgroep waarin de gemeente afspraken maakt met Droom en Daad, buiten de raad om.

Plannen van andere partijen – soms al jarenlang in voorbereiding – stranden zonder duidelijke reden. Zo verdwenen eerdere voorstellen voor de Fenix II-loods stilletjes in de la, terwijl Droom en Daad er wél vlot mee aan de slag mocht.

Een museum, appartementen én Airbnb

Het rijksmonument Santos is inmiddels in handen van het Nederlands Fotomuseum, dankzij een transactie waarbij Droom en Daad als financier en eigenaar op de achtergrond meespeelt. In plaats van een designwarenhuis (zoals eerst gepland) komen er luxe short-stay appartementen, die via Airbnb en Booking.com worden verhuurd.

Een culturele instelling als commerciële verhuurder? Het lijkt onorthodox, maar het levert extra inkomsten op voor het museum. En zolang het concept ‘cultureel’ oogt, stelt niemand al te veel vragen.

Filantropie met rendement en regie

Wat hier gebeurt, past in een bredere trend van zogenaamde ‘venture philanthropy’ – een mengvorm van filantropie en durfkapitalisme, waarbij geld wordt geschonken met oog op controle én maatschappelijk rendement.

De stad krijgt indrukwekkende gebouwen en nieuwe plekken voor cultuur terug, maar tegen de prijs van invloed en zeggenschap. Wie niet op de radar staat van de stichting, komt lastig binnen. Niet bij het stadhuis, en ook niet in het culturele vastgoed dat ooit van de stad was.

Bron: nrc.nl