Almere’s experimentele huizenwijk op de wip

Een explosie van vrijheid in de polder

Wat als je alles mag bouwen wat je wilt, zolang het niet instort of in brand vliegt? In de jaren 80 was dat precies het uitgangspunt van twee bijzondere zelfbouwwijken in Almere: De Fantasie en De Realiteit. Geen standaard rijtjeshuizen, maar piepschuimkoepels, dozen op buizen en een huis op vijf meter hoge palen dat het oude zeeniveau verbeeldde.

Nu, veertig jaar later, is die experimentele droom deels overwoekerd door klimop, vochtplekken en roest. Wat ooit een speelse ode aan architectonische vrijheid was, lijkt in sommige gevallen niet bestand tegen de tand des tijds. Meerdere huizen staan op de nominatie om te worden gesloopt of zijn inmiddels stevig verbouwd. Toch ademt de wijk nog steeds pioniersgeest.

Bouwen zonder regels – en zonder zekerheid

De projecten werden geboren uit een prijsvraag die creatieve geesten alle ruimte gaf. In 1982 startte De Fantasie, vijf jaar later volgde De Realiteit. De woningen waren tijdelijk bedoeld – vijf jaar, maximaal – en mochten dus buiten het bouwbesluit om worden gerealiseerd. Hypotheken kregen de deelnemers meestal niet, maar wél kregen ze de kans om hun wildste ideeën te realiseren.

Architecten als Jan Benthem en Michel Koolen grepen die kans met beide handen aan. Sommigen bouwen er nog steeds aan, of komen er ieder weekend terug. Anderen verkochten hun droomhuis – soms mét katten – aan gelijkgestemden.

De eerste generatie versus de nieuwe bewoners

Na decennia van bewoning begint de toestand van veel woningen zorgelijk te worden. Kunststof platen verkleuren, condens loopt van containerwanden en funderingen zijn nog steeds ‘tijdelijk’. Toch blijft de liefde voor het experiment groot.

Bewoners als Bart Jan van den Brink geloven nog steeds in de waarde van deze architectonische vrijplaats, en steken tijd én geld in renovatie. Tegelijkertijd ontstaat er een kloof met nieuwe, jongere bewoners die wel warm lopen voor de locatie, maar niet per se voor het originele experiment. Zij verbouwen, vernieuwen of maken het huis geschikt voor Airbnb.

Lelystad biedt als enige regio nog kansen voor XXL-logistiek

Toch is het niet alleen maar verval. Nieuwe eigenaren zoals industrieel ontwerper Mark Wiechmann zien juist potentie. Hij 3D-print zijn werkruimte en onderzoekt of een ‘Monument Light’-status kan helpen om de wijk te behouden zonder die te verstikken. Daarmee raakt hij aan een belangrijk discussiepunt: moeten deze woningen monument worden?

Sommigen, zoals architect Van den Brink, vinden van wel: het experiment verdient behoud. Anderen, zoals Koolen, zijn kritisch. Juist omdat het experiment vrijheid ademde, zou monumentenstatus een belemmering zijn.

Tussen nostalgie en nuchterheid

En Jan Wagenaar, bedenker van het inmiddels vervallen ‘Boven de Zeespiegel’? Die kijkt vanuit Venetië met milde blik terug. Voor hem is het simpel: het was tijdelijk, het is mooi geweest. En de jungle rondom zijn voormalige woning bevestigt misschien wel onbedoeld zijn oorspronkelijke boodschap: dit land was ooit zee – en alles verandert.

Bron: nrc.nl